Zwarte zwanen: periode na de Coronacrisis

Zwarte zwanen: periode na de Coronacrisis

Black Swan Corona Crisis Copyright Martijn van Dalen

De Coronacrisis heeft enorme impact op de maatschappij. Hierdoor kan het post-coronacrisis-tijdperk er ook anders uit gaan zien dan we gewend zijn: de Coronacrisis is een zogenaamde zwarte zwaan. Wat zijn mogelijke veranderingen in de maatschappij en economie die de Coronacrisis kan veroorzaken?

Zwarte zwanen

De Coronacrisis kan als een zwarte zwaan gezien worden: een gebeurtenis die zo’n grote impact heeft, dat deze ervoor zorgt dat er grote veranderingen plaatsvinden. Vaak zien we zo’n zwarte zwaan niet aankomen. Deze grote en vaak plotselinge gebeurtenissen die hele maatschappijen en economieën kunnen veranderen worden door Nassim Nicholas Taleb zwarte zwanen genoemd. Ook het Coronavirus en de uitbraak daarvan was onvoorspelbaar en heeft gigantische impact. We proberen zwarte zwanen aannemelijk en voorspelbaar te maken, maar dat lukt vaak niet. Waarom niet? Omdat we focussen op details en moeite hebben om algemeenheden te zien. Overigens waren 9/11 en internet ook zwarte zwanen. En kunnen we inmiddels stellen dat het Coronavirus ook een zwarte zwaan is en leidt tot een gigantische crisis en daarna tot een enorme verandering in de maatschappij.

Periode na de Coronacrisis

We zien een aantal dingen tijdens de Coronacrisis gebeuren:

  1. er is een gigantische impact op de economie;
  2. er is meer saamhorigheid: mensen helpen elkaar;
  3. er wordt meer thuisgewerkt: digitale middelen zijn noodzakelijk;
  4. er wordt meer gekeken naar menselijk handelen in processen: kan het ook zonder i.v.m. besmettingsgevaar?
  5. er wordt minder gereisd, zowel woon-werkverkeer als werkgerelateerd als privé.

We zien dat deze ontwikkelingen nu enorme impact hebben, maar dat mogelijk ook blijvend hebben. Natuurlijk zijn er nog meer ontwikkelingen die impact hebben, maar deze licht ik er graag uit omdat de gevolgen groot kunnen zijn, te beginnen met de gigantische impact op de economie.

Economie

Met stille winkelstraten en gesloten horeca is de impact meteen duidelijk. Maar ook bij bedrijven die niet direct zichtbaar zijn, is de impact groot. Denk aan de toeleveranciers, cateringbedrijven bij gesloten kantoorpanden, reclame- en marketingbureau’s, etc. We zien dat bedrijven opdrachten terugtrekken vanwege een onzekere toekomst. Maar hoe ziet de economie na de Coronacrisis eruit en wat is de impact van deze zwarte zwaan? We zullen allereerst zien dat er bedrijven zijn omgevallen, ondanks de steunmaatregelen vanuit de overheid. Bedrijven die het overleven hebben tijdelijk voldoende liquiditeit gehad, maar zullen na de Coronacrisis allereerst hun liquiditeit op orde moeten houden om te overleven, en tegelijkertijd hun omzet moeten verhogen om inkomsten te genereren. Hun liquiditeit op orde houden is lastig, omdat ze hun deze naar voren hebben gehaald: nu wordt het betalen van uitgestelde rekeningen, huur, belastingen, etc. terwijl hun kosten ook dan doorlopen. Ook in deze periode na de Coronacrisis is het belangrijk om o.a. de banken in de gaten te houden: zij financieren namelijk een gedeelte van de liquiditeit van bedrijven tijdens de Coronacrisis. Ook de omzet weer op een voldoende niveau krijgen kan een grote uitdaging zijn voor veel bedrijven. Sommige bedrijven besparen door in hun kosten te snijden, en dat leidt weer tot minder omzet elders. Ook het vertrouwen van consumenten heeft een klap gehad. En werkgevers zullen minder snel mensen aannemen. Deze impact van de Coronacrisis zal in de meeste sectoren voelbaar zijn. En voor veel MKB-bedrijven, grote corporates en ZZP’ers zullen de eerste jaren na de Coronacrisis cruciaal zijn om überhaupt te overleven.

Daarnaast bestaat er een kans dat leveringen vanuit o.a. productielanden China en Italië, maar ook uit andere landen, niet binnenkomen. Er is een tekort aan bepaalde producten, halffabrikaten en/of grondstoffen. Hierdoor kan de economie omslaan van een vraag gedreven markt naar een aanbod gedreven markt. Als inkoper is het belangrijk om hier rekening mee te houden en hier tijdig op te anticiperen. Zeker omdat dit ook prijsopdrijvend kan werken.

Saamhorigheid

De Coronacrisis heeft een enorme veerkracht bij mensen laten zien: overal ontstaan spontaan initiatieven om anderen die het moeilijk hebben te helpen. Dat geldt direct voor mensen die het moeilijk hebben, maar ook voor lokale ondernemers. Dat is mooi om te zien!

Maar wat gebeurt er na de Coronacrisis? Gaan we dan gewoon weer op de oude voet verder, of heeft dit zo’n grote impact dat we gaan nadenken wat er anders georganiseerd moet worden in de maatschappij? Zoals ik al eerder schetste denk ik dat de Coronacrisis een zwarte zwaan is en een blijvende impact op de maatschappij heeft. Mensen zullen veranderen: er zal meer naar elkaar worden omgekeken op lokaal niveau. Dat kan ertoe leiden dat de civil society een boost krijgt. Inwoners, en ondernemers, zien nu dat zelf organiseren lukt en effect heeft. Ondernemers/bedrijven die hieraan mee willen werken zullen dit mogelijk ook in hun strategie opnemen. Deze saamhorigheid kan bij organisaties ervoor zorgen dat Global Goals een belangrijk element in hun strategie zal worden (meer hierover in een latere blog). Hiermee wordt maatschappelijk verantwoord ondernemen ook de norm. Het wordt van organisaties verwacht, door consumenten, investeerders en door werknemers.

Naast saamhorigheid zien we tijdens de Coronacrisis ook dat samenwerking niet altijd goed gaat. Saamhorigheid tussen landen werkt soms, maar zeker niet altijd. In de geopolitieke verhoudingen zien we dat er veranderingen optreden. China schiet Italië te hulp, in plaats van dat dit binnen Europa gebeurt. Hiermee vindt ook een mentale verschuiving plaats van dat het Westen aan andere landen hulp biedt naar dat het Westen ook hulp kan ontvangen. Daarnaast zien we ook vormen van protectionisme: Trump die zegt dat hij mogelijk alle export van middelen in de gezondheidszorg (zoals beademingsapparatuur) wil tegenhouden, omdat hij deze zelf nodig heeft. Ongeacht of al deze gedragsveranderingen ook daadwerkelijk op deze wijze gaan plaatsvinden, de beeldvorming is al gecreëerd. En daarmee zullen verhoudingen tussen landen kunnen wijzigen. Dat heeft voor bedrijven die internationaal opereren ook directe gevolgen. Enerzijds gaat nationaliteit meer spelen, maar anderzijds kan ook de internationale saamhorigheid een boost krijgen. Voor internationale bedrijven is het goed om deze veranderingen goed in de gaten te houden en te proeven of en hoe de veranderende houding richting hun bedrijf eruit ziet.

Digitale revolutie

Noodgedwongen zien we dat tijdens de Coronacrisis mensen gaan thuiswerken. Dit kan enorme impact hebben doordat mensen nu zien dat het a) mogelijk is, en b) dat ze merken dat sommige manieren van thuiswerken niet ideaal zijn. Bij organisaties die veel gedigitaliseerd hebben, zoals documenten die in een cloud staan, video conferencing software hebben waarmee op afstand vergaderd kan worden, en een digitaal learning en knowledge netwerk hebben, gaat het thuiswerken waarschijnlijk goed. Bij organisaties waarbij dit minder goed ontwikkeld is, zal nu de sense of urgency duidelijk worden: zij zullen hun manier van werken nu noodgedwongen moeten veranderen. Met veel haast worden nu tools als Microsoft Teams of Zoom geïmplementeerd. Dat geeft een boost voor digitaal samenwerken. Ook andere tools zullen in de nabije toekomst worden geïmplementeerd, of ontwikkeld.

Thuiswerken kan dus leiden tot een digitale boost. En doordat medewerkers en leidinggevenden zien dat het mogelijk is, kan dat ook leiden tot meer thuiswerken: immers, de software is er, of wordt aangeschaft en verder ontwikkeld. Papieren processen, waaronder het zetten van handtekeningen, kan daarmee ook verder gedigitaliseerd worden. Balies waar voorheen mensen naar toe kwamen met vragen gaan nu digitaal. Sollicitaties gaan via videobellen. Dokters geven consult via video. We gaan daarmee steeds verder het digitale tijdperk in. En waar de Coronacrisis met thuiswerken al mogelijk leidt tot ander leiderschap (lees de blog hierover), zal een digitalisering dat ook doen. Het is bij een verdere en blijvende digitalisering noodzakelijk dat mensen ook worden meegenomen. Zeker omdat de vervolgstappen nog verder richting automatisering, robotisering en artificial intelligence zullen zijn. Kortom, de Coronacrisis versnelt de digitalisering en zorgt voor een blijvende verandering.

Minder mensen in processen

Tijdens de Coronacrisis is er angst dat mensen besmet raken met het Coronavirus. Dat zorgt ervoor dat het menselijk contact lange tijd zo min mogelijk is en dat er een mentale sense of urgency ontstaat om besmetting van mogelijke virussen in de toekomst te voorkomen. Ook leidt het besef dat medewerkers massaal ziek kunnen worden en kunnen uitvallen tot het besef dat dit continuïteitsproblemen kan opleveren. Hierdoor zullen processen steeds verder worden geautomatiseerd. En bij zullen fysieke processen gerobotiseerd worden: niet alleen in fabrieken, maar ook in transport, surveillance, retail en zorg.

De Coronacrisis kan een boost geven aan de inzet en ontwikkeling van drones en autonome voertuigen. Ook de technologie die daarvoor nodig is zal een boost krijgen, zoals 5G en artificial intelligence (AI). Bij retail zien we dat e-commerce tijdens de Coronacrisis verder groeit en dat fysieke winkels daar nog meer last van gaan krijgen en hun strategie zullen moeten aanpassen.

De trend van automatisering, robotisering en de stap naar AI was al gaande, maar wordt nu versneld: we gaan (noodgedwongen) meer op technologie vertrouwen. Dat betekent ook dat er sneller dan eerst bepaalde banen komen te vervallen en dat er nieuwe soorten banen gaan ontstaan. We willen minder afhankelijk zijn van een grote gebeurtenissen zoals de uitbraak van het Coronavirus. Bij deze versnelde grote verandering is het noodzakelijk dat mensen worden meegenomen, dat er draagvlak wordt gecreëerd en dat leiderschapsstijlen zich aanpassen. Dit wordt een grote uitdaging voor de toekomst.

Reizen

Minder menselijk handelen in processen door te automatiseren, te robotiseren en door AI zorgt ervoor dat er minder gereisd hoeft te worden. Ook thuiswerken door een verdergaande digitalisering zorgt voor minder noodzakelijke reizen. Een boost in AI en noodzakelijke technieken zoals 5G zorgt voor de mogelijkheid om autonoom te reizen. Al deze technologieën en veranderende houding van medewerkers en leidinggevenden leidt tot minder reizen. Natuurlijk zal er nog steeds menselijk contact zijn, en worden niet alle trainingen digitaal, maar zal zullen ook fysieke bijeenkomsten plaatsvinden, maar het is niet altijd meer per sé nodig.

Woon-werkverkeer en zakelijke reizen zullen nu gaan afnemen. Maar in de toekomst misschien ook wel weer gaan toenemen. Immers, als AI een groot gedeelte van het menselijk handelen kan overnemen, dan zal de toegevoegde waarde van mensen vooral het menselijk contact zijn. En dat leidt weer tot reizen, zowel naar werklocaties (woon-werkverkeer) als zakelijk reizen voor contact met klanten, leveranciers of trainingen of congressen. Op de korte termijn zal het reizen afnemen, maar op de lange termijn zal er mogelijk weer een groei komen. Dat geldt overigens ook voor toerisme: bij een groeiende robotisering en verdere ontwikkelingen van AI zal er mogelijk wel meer vrije tijd ontstaan. Samen met een groeiende welvaart leidt dat weer tot meer toerisme.

Tot slot

Kortom, de uitbraak van het Coronavirus en de daardoor ontstane Coronacrisis is een zwarte zwaan die we moeilijk hadden kunnen voorspellen, maar die wel enorme impact heeft. Zo groot zelfs, dat deze impact blijvend is en de maatschappij gaat veranderen. In het oog springende veranderingen zijn een veranderende economie, meer saamhorigheid, verdere digitale revolutie, minder mensen in processen en veranderend reisgedrag. Natuurlijk zal er nog veel meer gaan veranderen, en dat hoor ik graag van u!